Besin alerjileri (BA’leri) günümüzde artan bir sorundur ve küçük çocukların %10’unu etkilemektedir. BA’ler sıklıkla mide bağırsaktaki belirtileriyle ilişkilidir. Bebeklerde gaz ağrısına potansiyel bir nedensel faktör olarak BA’lerin rolü hala tartışmalıdır.   

Diğer alerjik hastalıkların belirtileri  olmayan gaz ağrılarında BA’lerin rolü tartışmalıdır. Bununla birlikte, BA şüphesi varsa, kapsamlı bir şekilde hidrolize edilmiş inek proteinleri formülüyle veya anne sütüyle besleniyorsa, anneye eliminasyon diyeti ile kısa bir deneme makul bir seçenek olarak kabul edilebilir. 

BA ile ortaya çıkan gaz ağrılarının belirtileri ve teşhis konulması konusunda en son literatürleri inceleyerek sizleri bilgilendirmek istiyoruz.

Besin Alerjisi

Gıda alerjileri (BA’ler) Batı ülkelerinde artan bir sorundur. 0-17 yaş arası çocuklarda ebeveynler tarafından bildirilen BA’lerin prevalansı %6,86’dır Küçük çocuklarda, BA’lerin prevalansı %10’a ulaşmıştır. İnek sütü alerjisi (İSA), erken çocukluk döneminde en sık görülen BA’lardan biridir. BA’lar mide bağırsakta farklı belirtilere neden olabilir. Ayrıca belirgin bir sebep olmaksızın başlayıp biten ve son bulan irritabilite, huysuzluk veya ağlama nöbetleri olarak tanımlanan gaz ağrılarının da nedeni BA’leri  olabileceği öne sürülmüştür. Günde 3 saat veya daha uzun süren, 1 hafta veya daha fazla devam eden ve haftada en az 3 gün süren gaz ağrıları olan ve neden bulunamayan duruma infantil kolik (İK) denilmektedir. Bebeklerin ilk üç ayında yaygın bir durumdur ve bebeklerin yaklaşık %25’ini etkiler. Çoğunlukla 3-4 aylıkken düzelse de genellikle ebeveynler için sinir bozucu bir problemdir. Sık sık tıbbi konsültasyon nedenidir ve yüksek düzeyde ebeveyn stresi ve kaygısı ile ilişkilidir. Onlarca yıllık araştırmaya rağmen, bebeklerde gaz ağrılarının nedeni kısmen bilinmemektedir. 

BA’leri, bebeklerde gaz ağrılarının bir nedeni olarak savunulmaktadır. BA’ler ve gaz ağrıları arasındaki olası ilişki, iki kanıt hattından kaynaklanmaktadır: viseral nöronal hipersensitivite ile birlikte hareketsizliğin varlığı ve her iki durumda da gösterilen disbiyoz; ve diyet müdahalelerine klinik yanıt. 

Besin Alerjisi Nasıl Gaz Ağrısı Yapar?

Bağırsak Hareketlerinde Bozulma

Besin alerjisi olan bebeklerde barsakta bazı kimyasal maddelerin salınımına neden olarak bağırsak hareketlerini etkiler ve hareketlerini bozar. Bağırsaktaki sinir sistemi aşırı derecede hassaslaşır. Ayrıca bağırsakta mukozayı zedeleyerek bağırsak bariyerinin bozulmasına neden olmaktadır. Bu olaylar sonunda bağırsaktaki gerginlik artar, bağırsak hareketlerini ağrı olarak algılanmasına neden olduğu düşünülmüştür. Sonuç olarak, İSA reaksiyonları ESS’yi etkiler ve peristaltik disfonksiyona neden olur. Aşırı duyarlılık, bağırsak distansiyonu ve peristalsis gibi fizyolojik uyaranların algılanmasının değişmesine ve ağrılı olaylar olarak algılanmasına neden olabilir.

Bağırsak Florasında Değişme

Ayrıca bağırsak mikrobiyotası çok önemlidir. Bağırsaktaki sinir sisteminin gelişmesi ve bağırsak mukoza bariyeri bağırsaktaki mikrobiyal floradan çok etkilenmektedir. 

Bağırsak mikrobiyotası, bağışıklık sistemi olgunlaşmasını ve tolerans edinimini ve ayrıca ESS gelişimini ve işlevini yönlendirir. 

Önceki çalışmalar, BA’lardan etkilenen bebeklerde bağırsak florasında zararlı mikropların sayısı aratarak floradaki dengenin bozulduğu bildirilmiştir. Benzer şekilde, anormal bir bağırsak mikrobiyotasının bağırsak motor fonksiyonunu ve gaz üretimini etkilediği ve bu da kolik davranışa yol açtığı öne sürülmüştür. Anaerobik Gram-negatif bakteriler tarafından üretilen hidrojen gazının artan varlığı ve bağırsak laktobasillerinin daha düşük sayıları ve spesifik kolonizasyon paternleri gaz ağrısı olan bebeklerde bulunmuştur. Koliform bakterilerinin, özellikle de E. coli’nin , kolikli bebeklerin dışkısında daha bol olduğu bulunmuştur, bu da koliform bağırsak fermentasyonu ve bunun sonucunda infantil koliğe özgü aşırı hava üretimi, aerofaji ve ağrı için bir rol olduğunu düşündürür. Probiyotik takviyesinin,Lactobacillus reuteri ATCC 55730 ve türevi Lactobacillus reuteri DSM 17938, simetikon ve plasebo tedavisine kıyasla bebeklerde kolik semptomları iyileştirir, fekal mikrobiyotada, özellikle E. Coli kolonizasyonunda değişikliklere neden olur.

Diyetin Etkisi

Birkaç araştırmacı, farklı diyet müdahalelerinin bebeklerdeki gaz ağrıları üzerindeki etkisini inceledi. Anne sütü ile beslenen bebeklerde hipoalerjenik anne diyeti kolik semptomlarını azaltmak için faydalı olabilir. Bir çalışmada, annelerin yedi gün boyunca hipoalerjenik diyet yapması (süt ürünleri, yumurta, yer fıstığı, ağaç kuruyemişleri, buğday, soya ve balıkları ortadan kaldırarak) bebeğin ağlama/yaygınlık süresinde mutlak bir risk azalmasını sağladığı bildirmiştir. Annenin sadece inek sütü ve bileşenlerine diyet yapması, emzirilen bebeklerde gaz ağrılarına hiçbir faydası olmadığı bildirilmiştir. 

Kapsamlı olarak hidrolize inek sütü proteinleri formülleri (EHF) kullanılarak bebeklerde gaz ağrısı semptomlarında değişken derecede bir iyileşme gözlemlendiği bildirilmiştir 

Soya bazlı formülün kullanımı için çelişkili sonuçlar bildirilmiştir. Faydalı bulan sonuçlar ve faydasız bulan sonuçlar vardır..

Bebeklerde gaz ağrısı için ne zaman besin alerjisinden şüphelenilir?

• 3 haftadan uzun süren, 3 saat ve daha fazla süreyle ağlama krizi yaşayan bebeklerde
• Alerjik hastalıklar için pozitif bir aile öyküsü olan
• Kusma, dışkı düzeni değişiklikleri olan bebekler
• Egzama, ve/veya hırıltılaları olan bebeklerde gaz ağrısı olması durumunda besin alerjisi olma ihtimali vardır. 

Bu durumda, derin hasta öyküsü, fizik muayene, eliminasyon diyetine ve oral gıda yüklemesine (OFC) yanıt dahil olmak üzere bebeğin hızlı bir şekilde değerlendirilmesi, BA’lerin kesin tanısını doğrulamak için önemlidir. 

BA tarama testleri (cilt prick testi, atopi yama testi, seruma özgü IgE) faydalı olabilir, ancak tanı için zorunlu değildir. 

BA’ler dışında, bebeklerde gaz ağrısı ayrıca bazı durumlarda da olabilir: 

• Enfeksiyonlar (menenjit, idrar yolu enfeksiyonu, otit), 
• Fonksiyonel kabızlık, 
• Gastroözofageal reflü hastalığı, 
• Kasık fıtığı, 
• İnvajinasyon, 
• Anal fissür, 
• Metabolik (Hipoglisemi, diğer nedenler)
• Nörolojik değişiklikler (Hidrosefali)
• Travma. 

Gereksiz diyet prosedürlerini sınırlamak için, rapor edilen aşamalı bir teşhis yaklaşımı faydalı olur.

Öncelikle bebeklerde gaz ağrısı nedeni olabilecek diğer nedenler araştırılabilir. Kulak muayenesi, idrar yolu enfeksiyonu, kanda enfeksiyon belirtileri, karın ultrasonu gibi yapılması gereken incelemeler yapılmalıdır. Daha sonra besin alerjisi şüphesi fazla olan durumlarda 2 hafta süreyle diyet yapılıp daha sonra denemeler yapılarak gaz ağrısının düzelip düzelmediği değerlendirilmelidir. Çocuk anne sütü ile besleniyorsa, yumurta, yer fıstığı, ağaç yemişleri, buğday, soya, balık, inek sütü proteini içeren gıdalara diyet yapılır. Bebek mama ile besleniyorsa alerjik çocuklara uygun mama seçilir. Diyet ile düzelen ve deneme ile gaz ağrısını artıran besinler 3 ay süreyle diyete alınabilir.

Diyet Yaklaşımı Nasıl Olmalıdır?

Makro ve mikro besinlere ek olarak öncelikle yeterli kalori alımını sağlamak için uygun beslenme endikasyonları sağlanmalıdır. Ayrıca, diyete uyumu değerlendirmek, beslenme eksikliklerinin erken belirtilerini belirlemek ve tolerans gelişimini doğrulamak için uygun bir takip planı garanti edilir. 

Şiddetli gaz ağrısı olan bebekler ve şüpheli BA’leri olan bebekler için diyet tavsiyesi, beslenme tipine göre ayırt edilir: anne sütüyle beslenen bebeklerde, yumurta, yer fıstığı, ağaç kuruyemişleri, buğday, soya, balık, inek sütü ve inek sütü proteini içeren besinler için diyete alınır.  Biberonla beslenen bebeklerde, kapsamlı bir şekilde hidrolize edilmiş inek sütü proteinleri formülü (EHF) ile ampirik süre sınırlı (yaklaşık iki haftalık) bir terapötik deneme düşünülebilir. 

Açık bir klinik yanıt gözlemlenirse, deneme diyetine devam edilmelidir. İki hafta sonra kesin bir fayda görülmez ise diyet kısıtlamaları kaldırılmalıdır. 

Beslenme dezavantajları ve istenmeyen etkileri olabilecek yüksek konsantrasyonlarda fitat, alüminyum ve fitoöstrojenler (izoflavonlar) içerdiğinden, soya proteini formülleri <6 aylık bebeklerde kullanılmamalıdır. 

2008’de Amerikan Pediatri Akademisi, “izole soya proteini bazlı formülün rutin kullanımının gaz ağrısı olan bebeklerde  kanıtlanmış bir faydası olmadığını” belirtmiştir.

Sonuçlar

• Bebeklerde gaz ağrısı nedeninin besin alerjisi olma olasılığı çok yüksek değildir. 
• 3 haftadan uzun süren, 3 saat ve daha fazla süreyle ağlama krizi yaşayan bebeklerde bazen besin alerjisi olabilmektedir. 
• Besin alerjisine bağlı bebeklerde gaz ağrısının olması bağırsaktaki mukozanın bozulması ve bunun sonucu bağırsak sinir sisteminin bozulması ve bağırsağın aşırı hassasiyetine bağlı olabileceği düşünülmektedir.
• Bağırsak mikrobiyal florasındaki değişmeye bağlı gaz üreten mikrobiyal floranın oluşması nedeniyle olabileceği düşünülmektedir. 
• Özellikle ailede alerjik hastalık olan anne ve babanın olması, bebekte egzama ve hırıltılı solunum olması, kusma ve kakada mukus, kan görülmesi, durumunda besin alerjisi gaz ağrısının nedeni olabileceği düşünülebilir.
• Besin alerjisi düşünülen gaz ağrısı olan bebeklerde anneye 2 hafta süreyle diyet uygulanması ve anne sütü almayan veya birlikte mama alan bebeklerde özel mamaların kullanılması sonucu gaz ağrısı azalan hastalarda besin alerjisi düşünülebilir.
• Gereksiz besin alerjisi diyeti yapılmaması için çocuk alerji uzmanlarından yardım istenmesi ve çocuk alerji uzmanlarınca teşhis konulması gereksiz diyetlerin önüne geçecektir.