Mide ve bağırsakla ilgili şikâyetler günümüzde oldukça yaygın. Karın ağrısı, şişkinlik, gaz, ishal ya da kabızlık gibi belirtiler birçok hastalıkta görülebiliyor. Ancak en sık karıştırılan iki durum vardır: besin alerjisi ve irritabl bağırsak sendromu (IBS).
İki hastalığın belirtileri benzer olsa da nedenleri, mekanizmaları ve tedavileri tamamen farklıdır. Bu nedenle doğru tanı, hastanın yaşam kalitesini doğrudan belirler.

Besin Alerjisi Nedir?

Besin alerjisi, bağışıklık sisteminin bazı gıdalardaki proteinleri zararlıymış gibi algılayarak tepki vermesi sonucu ortaya çıkar.
Vücut, bu zararsız proteinlere karşı IgE antikorları üretir ve bu antikorlar, gıdayla tekrar karşılaşıldığında histamin gibi maddelerin salınımına neden olur.
Bu süreç, hem sindirim sisteminde hem de tüm vücutta farklı belirtilerle kendini gösterir.

Besin Alerjilerinde Sık Görülen Belirtiler:

• Karın ağrısı ve mide bulantısı

• Şişkinlik, gaz, ishal

• Ağız ve boğazda kaşıntı

• Deride kızarma, döküntü veya kurdeşen

• Dudak ve göz çevresinde şişme

• Nefes darlığı, hırıltı

• Şiddetli vakalarda anafilaksi (hayati riskli reaksiyon)

Bu belirtiler genellikle gıda tüketiminden kısa süre sonra (dakikalar–saatler içinde) başlar.

İrritabl Bağırsak Sendromu (IBS) Nedir?

İrritabl bağırsak sendromu, sindirim sisteminde yapısal bir bozukluk olmadan gelişen, kronik ve fonksiyonel bir hastalıktır.
IBS’de bağışıklık sistemi değil, bağırsak kasları, sinirleri ve mikrobiyotası rol oynar.
Bağırsak hareketlerinin dengesizliği ve stresin etkisiyle karın ağrısı, ishal veya kabızlık gibi belirtiler oluşur.

IBS Belirtileri:

• Karın ağrısı veya kramp

• Şişkinlik, gaz hissi

• İshal, kabızlık veya her ikisinin dönüşümlü yaşanması

• Dışkılama sonrası rahatlama hissi

• Stresle şikayetlerin artması

IBS genellikle uzun süreli, dalgalı seyreden bir hastalıktır ve belirtiler belirli bir gıda ile birebir ilişkili değildir.

Besin Alerjisi ve IBS Arasındaki Temel Farklar

Neden Karıştırılıyorlar?

Çünkü her iki durumda da karın ağrısı, şişkinlik, gaz ve ishal görülebilir.
Ayrıca, bazı IBS hastalarında da belirli gıdalar şikayetleri artırabilir.
Bu nedenle birçok kişi “süt içince şişiyorum, herhalde süt alerjim var” diye düşünür; oysa bu durum çoğu zaman laktoz intoleransı veya IBS ile ilgilidir.

Besin Alerjisi mi, IBS mi? Farkı Anlamanın 5 Yolu

1. Belirti Süresi ve Şiddeti

• Alerjide belirtiler genellikle ani ve belirgindir.

• IBS’de ise kronik ve dalgalı bir seyir vardır.

2. Diğer Organ Belirtileri

• Alerjide cilt, solunum ve dolaşım sistemi de etkilenebilir.

• IBS yalnızca sindirim sisteminde bulgu verir.

3. Test Sonuçları

• Alerji testleri (kan veya cilt testi) pozitif çıkar.

• IBS’de alerji testleri negatiftir, kolonoskopi ve endoskopide yapısal bir bozukluk saptanmaz.

4. Stres İlişkisi

• IBS’de stres doğrudan tetikleyicidir.

• Alerjide stres tek başına belirti yaratmaz ama şiddetini artırabilir.

5. Tedaviye Yanıt

• Alerjide diyetle belirtiler tamamen ortadan kalkar.

• IBS’de ise sadece hafifleme olur, tamamen geçmeyebilir.

Besin Alerjisinde Tanı Yöntemleri

Tanı, ayrıntılı öykü, fizik muayene ve laboratuvar testlerinin bir araya getirilmesiyle konur.

1. Deri Prick Testi

Şüpheli gıdalar cilt üzerine küçük damlalar halinde uygulanır.
Kaşıntı veya kabarma olursa test pozitiftir.

2. Spesifik IgE Testi (Kanda)

Kanda belirli bir gıdaya karşı IgE antikoru aranır.
Hızlı, güvenilir ve özellikle çocuklarda sık kullanılır.

3. Moleküler Alerji Testleri (ALEX / FABER)

Alerjinin kaynağını moleküler düzeyde belirler.
“Yer fıstığı mı yoksa içindeki Ara h 2 proteini mi sorun?” gibi detayları gösterebilir.
Bu sayede gerçek alerji ile çapraz reaksiyon ayırt edilir.

4. Eliminasyon ve Provokasyon Testleri

Doktor kontrolünde belirli bir süre gıda çıkarılır ve yeniden verilir.
Belirtilerin tekrarlaması tanıyı destekler.

IBS’de Tanı ve Değerlendirme

IBS tanısı için özel bir test yoktur.
Genellikle “Roma IV kriterleri”ne göre konur ve organik nedenler dışlandıktan sonra IBS tanısı verilir.

Roma IV Tanı Kriterleri (Özetle):

Son 3 ayda haftada en az 1 gün karın ağrısı olması
ve aşağıdaki 2 kriterin bulunması:

• Dışkılama ile ağrının azalması

• Dışkı sıklığı veya şeklinde değişiklik

• Şikâyetlerin en az 6 aydır devam etmesi

Ayrıca kan, dışkı, endoskopi ve tiroid testleri gibi tetkikler de diğer hastalıkları dışlamak için kullanılır.

Besin Alerjisi ve IBS Arasında “Gri Bölge”: Besin Duyarlılığı

Son yıllarda birçok kişi klasik alerji testleri negatif olmasına rağmen, bazı gıdaları tükettiğinde rahatsızlık yaşadığını bildiriyor.
Bu durumda devreye “besin duyarlılığı (food intolerance)” kavramı giriyor.

Bu durum, genellikle IgG4 aracılı geç yanıtla ilişkilidir.
Belirtiler alerjideki kadar ani değildir, ancak günler içinde ortaya çıkabilir.

Örnekler:

• Süt ürünleri → Şişkinlik, gaz

• Buğday → Yorgunluk, baş ağrısı

• Yumurta → Mide bulantısı, ciltte döküntü

Bu nedenle, özellikle klasik testleri negatif çıkan ama şikayetleri süren hastalarda IgG4 besin duyarlılık testi faydalı olabilir.

Bağırsak Mikrobiyotası, Alerji ve IBS İlişkisi

Bağırsaklarımızda yaşayan milyarlarca bakteri, hem bağışıklık hem de sinir sistemi üzerinde etkilidir.
Mikrobiyotadaki bozulma (disbiyozis), hem alerjiyi hem de IBS’yi tetikleyebilir.

Disbiyozisin Etkileri:

• Bağırsak geçirgenliğini artırır (“sızdıran bağırsak sendromu”)

• Vücutta inflamasyon ve bağışıklık aktivasyonu oluşturur

• Sinir sistemiyle etkileşerek karın ağrısı ve stres yanıtını güçlendirir

Bu nedenle, probiyotik destekler hem IBS’de hem de alerjilerde olumlu sonuçlar verebilir.

Besin Alerjisi mi IBS mi? Yanlış Tanıların Sonuçları

Yanlış tanı, hem gereksiz ilaç kullanımına hem de yaşam kalitesinde ciddi düşüşe yol açabilir.

• Alerjiyi IBS sanmak:
  Kişi gerekli alerji tedavisini alamaz, anafilaksi riski gözden kaçar.

• IBS’yi alerji sanmak:
  Kişi gereksiz yere katı diyetlere girer, sosyal yaşamı kısıtlanır, vitamin-mineral eksiklikleri gelişir.

Doğru tanı konulmadan “glütensiz diyet”, “süt diyeti” gibi kısıtlamalar bilinçsizce uygulanmamalıdır.

Tedavi Yaklaşımları

1. Besin Alerjisinde Tedavi

• Alerjenden kaçınma

• Antihistaminik veya kortizonlu ilaçlar

• Alerji aşısı (immünoterapi)

• Acil durumlar için adrenalin oto-enjektörü (EpiPen)

2. IBS Tedavisinde Yaklaşım

• Düşük FODMAP diyeti (fermente karbonhidratların azaltılması)

• Stres yönetimi, psikoterapi

• Probiyotikler

• Bağırsak düzenleyici ilaçlar

Her iki durumda da kişiye özel beslenme planı en doğru yaklaşımdır.

Besin Alerjisi Olanlarda IBS Gelişir mi?

Evet, araştırmalar bazı besin alerjili bireylerde zamanla IBS benzeri semptomlar geliştiğini göstermektedir.
Bunun nedeni, bağırsak mukozasında kronik inflamasyon ve sinir duyarlılığının artmasıdır.
Yani alerji, bağırsak sistemini hassas hale getirerek IBS benzeri tablolar oluşturabilir.

Sık Sorulan Sorular

1. Hangi test besin alerjisini gösterir?

Cilt prick testi, spesifik IgE testi veya moleküler alerji testleri en güvenilir yöntemlerdir.

2. IBS testi var mı?

IBS için doğrudan bir test yoktur. Tanı, diğer hastalıkların dışlanmasıyla konur.

3. IBS alerjiye dönüşür mü?

IBS alerjiye dönüşmez; ancak bağırsak geçirgenliği arttıkça alerji riski yükselebilir.

4. Süt içince karın ağrım oluyor, bu alerji mi IBS mi?

Eğer ciltte kaşıntı, dudakta şişme yoksa büyük ihtimalle laktoz intoleransı veya IBS ile ilgilidir.

5. Glütensiz diyet IBS’ye iyi gelir mi?

Bazı IBS hastalarında “glüten hassasiyeti” benzeri reaksiyonlar görülür. Ancak diyeti mutlaka doktor kontrolünde uygulamak gerekir.

Benzer Belirtiler, Farklı Mekanizmalar

Besin alerjisi ve irritabl bağırsak sendromu birbirine benzeyen ancak temelde farklı iki durumdur. Alerjide bağışıklık sistemi devrededir; IBS’de ise bağırsak sinir sistemi ve stres ön plandadır. Doğru tanı konulmadığında gereksiz diyetler, yanlış ilaçlar ve yaşam kalitesinde ciddi düşüş kaçınılmaz olur.