Koronavirüs salgını nedeniyle hepimiz uzun süredir eve hapsolduk ve gerekli olmadığı sürece dışarı çıkmamaya özen gösteriyoruz. Bununla birlikte salgının bitmesi için geliştirilen aşı çeşitliliği de günden güne artış gösteriyor. Ülkemizde ilk olarak Çin aşısı olan Sinovac aşısı uygunlandı. Şimdiki süreçte Biontech aşısı da uygulanan aşılardan biri. Yakın zamanda ülkemizde Rus aşısı olan Sputnik V aşısı da uygulanmaya başlanacak. Aşı çeşitliliğinin artması beraberinde birtakım soruları ve endişeleri getirdi. Özellikle alerjik rahatsızlığı olan kişiler hangi aşıyı seçecekleri konusunda kafa karışıklığı yaşıyor. Bu yazımızda aşıların yan etkilerini, etkinlik oranlarını ve alerjisi olanlar tercih etmesi gereken aşılarla ilgili konulara değindik.

Sinovac, BioNTech ve Sputnik V Aşılarının Özellikleri Nelerdir?

Üç aşı da özellik bakımından birbirinden farklıdır:

BioNTech aşısı mRNA tabanlı bir COVID 19 aşısıdır. BioNTech teknolojisinde, SARS-CoV-2 koronavirüsün (COVID ‑ 19) yüzeyinde bulunan diken proteininin bir kısmını kodlayan nükleositle modifiye edilmiş mRNA (modRNA) kullanımına dayanmaktadır. Bu aşıda mRNA tarafından diken proteinin bir parçası vücutta oluşur ve bu da vücutta bağışıklık oluşturur. Bu bağışıklık enfeksiyona karşı koruma sağlar.

Sinovac firmasının Coronavac aşısı formaldehitle inaktive edilen ve adjuvan olarak alüminyum kullanılan ölü aşıdır. Ölü aşı olduğu için daha güvenli olduğu düşünülmektedir.

Sputnik V aşısı (Gam-COVID-Vac), koronavirüs geninin entegre edildiği adenovirüs DNA’ya dayalı vektör aşısıdır. 21 gün aralıklarla kas içinden ayrı ayrı uygulanır.

Aşıların Etkinlik Oranları Nasıldır?

Sinovac aşısının etkinlik oranı Türkiye’deki verilere göre %83’tür.

Biontech aşısının etkinlik oranını firma yetkilileri %91.3 olarak bildirilmiştir.

Sputnik V, % 91.6 etkinlik oranına sahiptir. En son verilen bilgiye göre etkinliği %97.6’dır.

Üç aşısının da ciddi koronavirüse karşı etkinliğinin çok yüksek olduğu bildirilmektedir.

Aşıların Yan Etkileri Nelerdir?

Hemen her aşıda olduğu gibi bu aşılarda da birtakım yan etkiler meydana gelebilir. 3 aşının yan etkileri de benzerdir ve yaygın yan etkiler şunlardır:

• Enjeksiyon yerinde ağrı ve şişlik,
• Yorgunluk,
• Baş ağrısı,
• Kas ağrıları,
• Titreme,
• Eklem ağrısı,
• Ateş (ikinci dozdan sonra daha sık görülmektedir).

Aşıların Alerji Riskleri Nelerdir?

Çin Aşısı ve alerji riski

Çin aşısı için şimdiye kadar önemli bir alerjik reaksiyon bildirilmemiştir. Ancak her aşıda olduğu gibi alerjik döküntü ve alerjik şok riski nadir de olsa vardır. Aşılara karşı gelişen alerjik reaksiyonlar genellikle aşılarda bulunan katkı maddeleri, koruyucular ve antibiyotikler gibi bileşenlere bağlıdır. Aşılar ayrıca üretim sürecine bağlı olarak az miktarda protein içerebilir. Çin aşısının içinde koruyucu madde yoktur. Aşının içinde disodyum hidrojen fosfat, alüminyum hidroksit, sodyum dihidrojen fosfat, sodyum klorür yardımcı madde olarak bulunmaktadır. Bu maddelere karşı alerjisi olan kişilerin Çin aşısı olmaması gerekir.

BioNTech aşısı ve alerji riski

BioNTech aşısında milyon doz aşı başına yaklaşık on bir vakada şiddetli alerjik reaksiyon gözlenmiştir. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin bir raporuna göre, bu alerjik reaksiyonların %71’i aşılamadan sonraki 15 dakika içinde gelişmiş ve çoğunlukla (%81) bir alerji veya alerjik reaksiyon öyküsü olan kişilerde meydana geldiği bildirilmiştir.

Biontech aşısında mRNA’nın bozulmasını önlemek ve suda çözünmesini sağlamak için polietilen glikol (PEG) maddesi kullanılmıştır ve görülen alerjik reaksiyonların bu maddeye karşı geliştiği düşünülmektedir. Bunun yanı sıra mRNA’nın kendisine karşı da alerji gelişebileceği düşünülmektedir. Alerjinin nedeninin PEG maddesi veya mRNA maddesine bağlı olduğu düşünülse de bilimsel yayınlarda bu durum net olarak gösterilmemiştir. Bununla birlikte yeni yayımlanan bir makalede alerjik şok olarak bildirilen 4 vakanın izleminde bu durumun alerjik şok olmadığı alerjik şoku taklit eden durumlar olduğu bildirilmiştir.

Sputnik V aşısı ve alerji riski

Sputnik V aşısının Faz 3 çalışmalarında bildirilen bir alerji vakası yoktur. Sputnik V aşısı vektör bir aşıdır ve diğer vektör aşılarda ürtiker tarzı alerjik reaksiyonlar gözlemlenmiştir. Bu sebeple ürtiker tarzı alerjik reaksiyonlar görülebilir. Aşının içinde bulunan herhangi bir maddeye alerjisi olan kişilerin bu aşıyı olmaması gerekir.

Alerjik Hastalığı Olanlar Hangi Aşıyı Olabilir?

Alerjik astım, egzama, alerjik nezle ve diğer alerjik hastalığı olanların 3 aşıyı da olmasında bir sakınca yoktur. Ancak alerjisi olanların aşılarını hastane ortamında olması ve aşıdan sonraki 30 dakika hastanede beklemesi yararlı olacaktır.

Besin katkı maddesine alerjisi olanlar ve ilaç alerjisi olan kişiler için Biontech aşısının alerji riski daha yüksektir. Özellikle ilaçların tablet formuna karşı alerjik reaksiyon geçirenlerin, ilaç alerjisinin nedenini tespit edilmeyen kişilerin, besin katkı maddesine alerjisi olan kişilerin Biontech aşısı yerine Sinovac ve Sputnik V aşılarını olması alerji riski açısından daha güvenli olabilir.

Koronavirüs aşılarına alerji gelişme riski düşük alerjik hastalıklar şunlardır:

• Ailede alerjik hastalıkların olması,
• Ev tozu mite, polen, küf gibi solunumsal alerjileri nedeniyle astım, alerjik nezle ve göz alerjisi olanlar,
• Besin alerjisi olanlar,
• Egzaması (atopik dermatit) olanlar,
• Alerji aşısı olanlar,
• Astım nedeniyle anti IgE, anti IL-5 gibi biyolojik tedavi alanlar,
• Salisilik asit, ibuprofen gibi ağrı kesici ilaçlara alerjisi olanlar,
• Daha öncede belli ilaçlara ve arı venomlarına alerjisi olanlar,
• Daha önceki aşılarda aşı yerinde şişlik gelişmiş olanlar.

Yukarıda saydığımız alerjik hastalığı olan kişilerin 3 aşıdan herhangi birini olmasında sakınca yoktur. Bu kişilerin aşıdan sonra 15-30 dakika hastane ortamında beklemeleri yeterlidir.

Koronavirüs aşılarına alerji gelişme riski orta derecede olan alerjik hastalıklar şunlardır:

İlaçlara karşı alerjisi olan ve ilaç alerjisinin nedeni saptanamayan ancak ilaçlara karşı ciddi alerji veya alerjik şok gelişmişenler (PEG alerjisi olabilir),

Daha önceden aşılara ve omalizumab gibi monoklonal antikorlara karşı alerjik reaksiyon gelişenler,

Sistemik mastositoz gibi mast hücre hastalığı olanlar.

Bu durumlarda PEG alerjisi riski vardır ve bu durumun alerji uzmanları tarafından incelenmesi gerekir.

Eğer aşı yapılacaksa aşıdan sonra 30 dakika hastane gözetiminde beklenmelidir. Tedavi öncesi alerjik reaksiyonların gelişmesini önlemek için antihistaminik kullanmanın faydalı olup olmayacağı konusunda bilgi henüz yoktur. Tedavi öncesi antihistaminik kullanımı alerjik şokun ilk belirtilerini gizleyebilir. Bu nedenle her aşı öncesi antihistaminik kullanımı hakkında karar vermek zordur.

Alerji riski orta derecede olanların aşı seçimini Çin aşısı Sinovac ve Rus aşısı Sputnik V yönünde kullanmaları tavsiye edilebilir.

Koronavirüs aşılarına alerji gelişme riski yüksek derecede olan alerjik hastalıklar:

Daha önceden mRNA aşıları olan BioNTech aşısına, Sinovac veya Sputnik V aşısına alerjik reaksiyon gelişen kişilere aşının ikinci dozu yapılmamalıdır.

 İlaç Alerjisi Olanlar BioNTech Aşısını Yaptırabilir Mi?

BioNTech aşısına karşı daha önceden gelişen alerjik reaksiyonlar oldu ve bu reaksiyonların PEG maddesine bağlı olabileceği düşünülmektedir. Bu sebeple PEG maddesine alerjisi olan kişilerin bu aşıyı olmaması daha güvenli olacaktır.

Eğer ilaç alerjisinin nedeni PEG içeren bir ilaca bağlı değilse o zaman alerji gelişme riski yüksek değildir. İlaç alerjiniz nedeni PEG maddesine bağlı olup olmadığını bilmiyorsanız Sinovac ve Sputnik V aşısı olmanız daha doğru olabilir.

Aşıdan Önce Alerji Testi Yaptırırsam Aşıya Karşı Alerji Gelişeceği Anlaşılır Mı?

Aşı öncesi alerji riskini öngörmek için PEG maddesine karşı alerji testleri yapılabilir. Ancak bu testlerin aşıya karşı alerji riskini öngörmesi açısından henüz yeterince veri yoktur. İlerleyen zamanlarda daha fazla çalışmanın yayınlamasıyla birlikte net bilgi vermek daha doğru olacaktır.

Aşıya Bağlı Alerjik Şok Geliştiğini Nasıl Anlarım?

Alerjik şok sıklıkla deri, kalp ve dolaşım ve solunum sistemini etkilemektedir. Alerjik şokta, alerjen madde ile karşılaştıktan kısa süre sonra ortaya çıkan döküntü, kızarıklık, dil ve dudaklarda şişlik, nefes darlığı, ses kısıklığı, astım belirtileri, tansiyon düşmesi, hızlı nabız, bayılma, sindirim sisteminin tutulumu sonucu kusma ve kramp bulguları meydana gelir.

Deri reaksiyonları alerjik şokta genel olarak görülür ancak unutmamak gerekir ki deri bulguları da olmadan da alerjik şok gelişebilir ve bu durum özellikle ileri yaşlarda meydana gelir.

Aşıdan sonraki 30 dakika içinde boğazda gıdıklanma, öksürük, nezle, hapşırma, baş dönmesi, karın ağrısı gibi belirtiler yaşarsanız sağlık personeline haber vermelisiniz.

Aşıya Karşı Alerji Gelişirse Ne Yapılmalıdır?

Aşıya karşı alerji gelişenlere çok hızlı bir şekilde müdahale edilmelidir ve hemen hayat kurtarıcı olan adrenalin uygulanmalıdır. Özellikle beta bloker tansiyon ilacı kullananlarda adrenalin etkili olmayacağı için glukagon ilacı kullanılması gereklidir. Bu nedenle aşı yapılan merkezlerde glukagon ilacının da hazır bulundurulması çok önemlidir.

Alerji gelişenlerde aşılama konusunda iki uygulama yapılabilir:

İlk doz sonrası reaksiyon geçirenlerde koruyucu antikor gelişip gelişmediğine bakılması ve yeterli koruyucu antikor gelişmişse ikinci dozun yapılmaması,

İkinci uygulama olarak da farklı bir teknoloji ile geliştirilen bir aşının yapılıp 30 dakika gözlem altında tutulması önerilmektedir.

Ayrıca geçirilen reaksiyonun alerjik bir reaksiyon olup olmadığını değerlendirmek için ikinci dozdan önce alerji uzmanı tarafından değerlendirilmesi faydalı olabilir.

Sonuç Olarak:

3 aşıyı kıyasladığımızda Biontech ve Rus aşısının etkisinin daha yüksek olduğu sonucuna varılmaktadır.

BioNTech aşısına karşı alerji gelişme olasılığı sinovac ve Sputnik V aşısına göre daha yüksektir.

Astım, alerjik nezle, egzama, besin alerjisi gibi alerjik hastalığı olanlar her üç aşıyı da olabilir.

Besin katkı maddesine alerjisi olanlar Sinovac ve Sputnik V aşısı tercih edebilir.

Aşıdan sonra gelişen reaksiyonlar genellikle ilk 15 dakika içinde gelişmesinden dolayı alerji riski olan veya alerjik hastalığı olanların aşılarını hastane şartlarında olması ve aşıdan sonra hastane ortamında 30 dakika beklenmesi faydalı olacaktır.